Techniek Kettingen
DE ZWAKSTE SCHAKELEen ketting is zo sterk als zijn zwakste schakel. Daarbij heeft een ketting op een motor een zware taak: hij moet ook onder de zwaarste belastingen heel blijven, hij moet licht draaien en bovendien lekker lang meegaan, ook als hij eens minder goed gesmeerd is of in regen, straatvuil of modder zijn werk moet doen.Ondanks dat er al jarenlang wordt nagedacht over een nieuwerwetse aandrijving van het achterwiel en de cardan of tandriem heel langzaam terrein winnen, is de ketting bij het gros van de motoren nog steeds favoriet om de pk’s naar het achterwiel te transporteren. Simpelweg omdat er nog geen effectievere en lichtere manier is. Want de ketting weegt niet veel, staat lange veerwegen toe, beïnvloed de wegligging niet of nauwelijks en kent – ondanks al zijn draaipunten – maar een wrijvingsverlies tussen de vijf en zeven procent. Al moet hij daarvoor wel regelmatig gesmeerd worden: bij gebrekkig onderhoud kan het verlies oplopen tot meer dan tien procent. Als je dus te nonchalant met je ketting omspringt, ben en je bij een modale machine zo een pk of vijf extra kwijt!Bovendien blijken de moderne kettingen erg sterk (waardoor een relatief smalle ketting hoge vermogens aankan), simpel te vervangen, relatief ongecompliceerd, universeel uitwisselbaar en – ook niet onbelangrijk – prijstechnisch onverslaanbaar. Toch is de ketting vaak een ondergeschoven kindje, waar weinig aandacht aan wordt besteed. De hoogste tijd dus voor wat tips en wetenswaardigheden.AFDICHTINGENDe zwaarste belasting van een ketting vind plaats tussen de pen en bus, zeg maar het hart van een ketting. Vrijwel alle wegmotoren hebben daarom tegenwoordig zogenaamde O-ring-kettingen, waar een rubber afdichting tussen de binnen en buitenschakels zorgt dat het vet in de ketting blijft en het vuil en water buiten. Naast die O-ring-uitvoering zijn er ook andere vormen van afdichtingen, zoals de X-ring, Z-ring of Quad-ring, maar O-ring-ketting is wat dat betreft een verzamelnaam geworden. Doel van die afdichten is zoals gezegd het vasthouden van het smeermiddel tussen de pennen en de bussen, waardoor O-ring-kettingen voor wegmotoren tegenwoordig wel tussen de 20.000 en 30.000 km meegaan. In plaats van slechts 3.000 tot 5.000 kilometer veertig jaar geleden.Wedstrijdmotoren (cross en wegrace) hebben doorgaans geen O-ring-kettingen, omdat zo’n ketting door al die rubber ringetjes toch wat zwaarder draait. En in competiteverband telt immers elke pk en de extra slijtage en onderhoud telt daar eigenlijk niet.[hier tekening MP14-2007 pagina 75 bij plaatsen]Buitenschalm X-ring BinnenschalmRolPenBusBinnenschalmX-ringBuitenschalm.[kader 2]SLUITSCHAKELS EN KETTINGGEREEDSCHAPDe zwakste schakel van een ketting is meestal het punt waar de twee kettingeinden aan elkaar zijn verbonden. Om zo’n zwak punt te vermijden, bestaan er ook ‘eindeloze’ kettingen. Die zijn bij de kettingfabriek al op de juiste lengte zijn gemaakt en daar ‘geklonken’. Maar de montage en demontage van zo een ketting is veel werk, aangezien je de hele swingarm moet demonteren. Daarom wordt er vrijwel altijd een eindige ketting gebruikt, waarvan de uiteinden met een sluitschakel aan elkaar worden verbonden. De bekendste sluitschakel is daarbij die met een ‘visje’: een klein verenstaal klemmetje die de buitenste schalm op zijn plaats houdt. Heel erg belangrijk is daarbij de montagerichting van dat ‘visje’: die moet met zijn neus in de draairichting van de ketting ‘zwemmen’. De dichte kant wijst dus in de draairichting. Monteer je hem verkeerd om, dus met het open einde in de draairichting, dan kan het visje tijdens de rit open gaan of in de kettinggeleider eraf geduwd worden, waarna de ketting dus zal breken.Bij zware en sterke machines volstaat een ‘visje’ niet meer en wordt doorgaans een klinkschakel gebruikt. Dit is een sluitschakel waarbij de verbinding definitief wordt door de kop van de pen met een hamer of een speciaal klinkapparaat te pletten, zodat een heel sterke verbinding ontstaat. Bij een goed geklonken ketting kun je die klinkschakel achteraf nauwelijks terugvinden tussen de andere 100 schakels…Om een ketting weer ‘open te breken’ voor vervanging is de kettingpons ontwikkeld. Hiermee druk je de pennen uit de buitenste schalm, zodat de ketting losgehaald kan worden. Je doet er wel verstandig aan om de platgeslagen kop van de pen eerst met een slijptol weg te slijpen en pas dan de afgesleten pen met de kettingpons weg te duwen.[foto 2 schakels gebruiken uit MP14-2007 pagina 76]Sluitschakel met visjeKlinkschakel De kettingpons: hiermee kan een ketting ‘gebroken’ worden. Een pons kost rond de 30 euro.Professioneel klinkgereedschap: met dit apparaat kun je de kop van de pen keurig pletten. Ze zijn verkrijgbaar van 100 euro tot 300 euro. [kader 3]WANNEER VERVANGEN?Anders dan bij het olie verversen zijn er voor kettingwissels geen harde cijfers in kilometers te geven. Hoe kun je zien of een ketting toe is aan vervanging? Daar zijn meerdere antwoorden op. Ten eerste zitten er aan het eind van de achtervork de kettingspanners: een ketting rekt naarmate hij slijt en als de spanners zijn uitgesteld is het de hoogste tijd voor een nieuwe ketting. Sommige merken geven ook een slijtagegrens aan bij de kettingspanners. Ook kun je de ketting met de ene hand omhoogduwen en onder spanning houden, terwijl je met de andere hand de ketting in het midden van het achtertandwiel probeert te trekken. Wanneer je de ketting nu meer dan een halve tandhoogte van het achtertandwiel kunt tillen, is deze versleten. Een laatste trucje is om met je twee wijsvingers een busje van de ketting vast te pakken en de speling te voelen. Als het busje een behoorlijke speling heeft, heeft de ketting zijn beste tijd gehad.Omdat de ketting nauw samenwerkt met het voor- en achtertandwiel, zijn ook die onderdelen maatgevend voor de vervanging. Als de tanden van de tandwielen op een haaienvin beginnen te lijken, is het goed mis. Het is ook altijd aan te raden om een gehele set (twee tandwielen en een ketting) samen te vervangen. Bij het alleen vervangen van de ketting zullen de versleten tandwielen het leven van de ketting extreem verkorten. Andersom geldt hetzelfde. Als je er op tijd bij bent, kun je de totale levensduur van de kettingaandrijving iets oprekken door eenmaal alleen het voortandwiel te wisselen (dit draait ook 2 tot 3 keer zo snel rond als het achtertandwiel) en de volgende keer dus de complete set wisselen.foto MP14-2007 pagina 77 midden onder]Indicatie dat het tijd is voor een nieuwe kettingset: als een ketting zich makkelijk van het tandwiel laat tillen.[kader 4]EEN SPANNEND KLUSJENaast het goed smeren van de ketting (ook bij een O-ring-ketting is smering nodig om de rollen lekker licht over de tandwielen te laten draaien) is de juiste kettingspanning een van de allerbelangrijkste dingen bij een kettingaandrijving. Een te strakke of te slappe ketting zorgt voor veel extra slijtage en bovendien een slecht rijgedrag en rijcomfort. Bovendien kan een te strakke ketting het lager van de uitgaande as van de versnellingsbak en het achterwiellager overbelasten en ruïneren. Bij dat alles is het natuurlijk ook belangrijk dat de tandwielen mooi in lijn staan en de ketting dus perfect ‘loopt’. Tandwielen waarvan de tanden aan de binnen- of buitenkant erg glimmend zijn verraden dat er iets mis is met de kettinglijn.Terug naar de juiste spanning: een ketting moet wat speling hebben omdat – afgezien van een BMW G450X en een zeldzame Bimota – het voortandwiel niet op 1 lijn ligt met de swingarmas. Bij het inveren zal de kettingspanning dus steeds verder toenemen, totdat voortandwiel, singarmas en achteras precies op één lijn liggen. Bij nog verder inveren wordt de ketting weer slapper.Het punt waarop de drie assen in één lijn liggen is maatgevend. Weet je niet wat de juiste kettingspanning is (bijvoorbeeld omdat je geen goed instructieboekje bij je motor hebt), dan kan het best nuttig zijn om eenmaal de schokbreker(s) uit je motor te halen en het achterwiel dan met blokjes hout omhoog te duwen, totdat alles assen op één lijn liggen. Op dat punt moet de ketting net strak staan, maar ook weer niet tè. Door nu de vering weer te monteren, zul je merken dat de speling in de ketting in volledig uitgeveerde toestand tussen de 2 en 5 centimeter is. Slim is het om nu een vast merkteken op je motor te maken, of een blokje hout pas te zagen wat je in het vervolg als vaste maat gebruikt voor de kettingspeling. En om ervoor te zorgen dat het wiel na het spannen goed strak aanligt tegen de spanners, is het handig om even een dikke schroevendraaier tussen ketting en achtertandwiel te steken en de zaak met beleid onder spanning te zetten, alvorens de asmoer vast te draaien. [foto’s: 5 eigen foto’s meegeleverd]Serie 1-2-3:De ketting staat het strakste als de drie assen op één lijn liggen. Dat punt is dus bepalend voor de exacte speling van de ketting!Een blokje hout als vaste maat voor de kettingspeling en je hoeft nooit meer te twijfelen. Zo trek je het wiel voor het vastzetten lekker strak tegen zijn spanners. [kader 5]KETTING-ONDERHOUDNormaal gesproken volstaat het om een ketting met enige regelmaat met een spuitbus kettingvet in te vetten. Als de rollen van een ketting gaan glimmen, ben je eigenlijk alweer net te laat: ze moeten er vettig uit blijven zien.Invetten doe je met een spuitbuis, waarmee je van binnenuit op de ketting spuit terwijl je het achterwiel langzaam ronddraait. Dan komt het vet namelijk het beste op de plekken waar het moet zitten en wordt het er bovendien niet zo snel weer afgeslingerd. Het beste kun je dit invetten direct na een ritje doen, als de ketting nog ietwat warm is en het vet makkelijker overal tussen vloeit.Als de ketting een grote vieze zwarte bende is en er veel straatvuil of zand aan kleeft, kan het heel nuttig zijn om de ketting eens goed te reinigen met bus speciale kettingreiniger, eventueel gecombineerd met een Kettenmax. Let er wel op dat de reiniger geschikt is voor O-ring-kettingen (anders doe je meer kwaad dan goed!) En trek wat oude kleren aan, want dit is zelfs met de Kettenmax (een houdertje met borstels die je op de ketting plaatst en de ketting schoonborstelt) een vies klusje. Maar het resultaat mag gezien worden: een blinkend schone ketting. Wel eerst goed schoonvegen en weer invetten voor je gaat rijden!Veelrijders en doorrijders (in slecht weer moet je de ketting veel vaker smeren dan bij mooi weer!) kunnen een automatisch kettingsmeersysteem overwegen. Afhankelijk van de constructie kun je de ketting dan eigenhandig of automatische onderweg tijdens het rijden smeren. Osco en Scottoiler zijn wat dit betreft bekende merken.[foto MP14-2007 pagina 77 midden midden+ foto MP 24-2008 pagina 57 boven]Regelmatig invetten met kettingspray verlengt de levensduur aanmerkelijk.Met de Kettenmax kun je een vieze ketting weer blinkend schoon krijgen. [kader 6 reserve]
