Alles over accu\’s
Zonder die kleine zwarte doos – die meestal onder de buddyseat zit – zou de motor dood zijn als een pier. De accu blaast de motor immers leven in als je op de startknop drukt. Maar waar liggen de verschillen? En waar moet je precies op letten als het gaat om accu’s? Vroeger was alles beter. De motoren hadden een heuse kickstarter en ook als de accu leeg was kon je de motor vaak nog gewoon aantrappen. Moderne motoren hebben echter geen kickstarter meer en bovendien kan het injectiesysteem en de ontsteking ook niet meer zonder stroom uit die accu. En daarmee is deze “buffer” van elektrische energie dus onmisbaar geworden. Goed onderhoud van de accu is dus ook uitermate belangrijk. En de slimmerik die nu roept: “Ik heb toch een onderhoudsvrije accu!” moet niet denken dat hij er daarmee is. Onderhoudsvrij betekent in dit kader namelijk niet dat de accu geen onderhoud meer nodig heeft, het wil alleen zeggen dat het niveau van het accuzuur niet meer gecontroleerd hoeft te worden. Sterker nog: dat niveau kán niet eens meer gecontroleerd worden, want een onderhoudsvrije accu (te herkennen aan de afkorting MF van maintenance free) heeft geen losse dopjes meer op de cellen en is ook niet doorzichtig. Na de eerste vulling met zwavelzuur worden de celopeningen duurzaam verzegeld. Het zuur wordt door glasvezel- óf door vliesmatjes opgezogen, bij andere types wordt kiezelzuur gebruikt waardoor het zuur in gel vorm verandert. Voor het eerstgenoemde type zie je op het huis de afkorting AGM (Absorbed Glass Mat) staan. Gel-accu’s tref je op motorfietsen nog niet zo vaak aan. Onder meer BMW gebruikt ze vanaf 2002 en ook sommige scooterfabrikanten gebruiken gel-accu’s. Een van de producenten is Mareg, een dochteronderneming van Exide. En dat is weer de grootste accu-producent ter wereld. Onderhoudsvrij of niet: regelmatig laden is altijd noodzakelijk. Weliswaar slaan MF-accu’s de energie duurzamer op dan gewone accu’s, maar een energieverlies als gevolg van temperatuurafhankelijke omstandigheden of door de chemische reactie die ook plaatsvindt als de accu niet wordt gebruikt zorgt ervoor dat de accuspanning langzaam terugloopt. Deze ontlading geschiedt bij een MF-accu over het algemeen maar de helft zo snel gaat als bij een gewone accu. Staat de motor langer stil, dan is een koele stalling aan te bevelen omdat hogere temperaturen de zelfontlading versnellen. Een accu van 12 Ah verliest binnen 2 maanden gemiddeld een derde van zijn capaciteit, dus dan is het weer de hoogste tijd om hem opnieuw bij te laden, hetzij door een eindje te gaan rijden (zodat de dynamo de accu weer op kan laden), hetzij door een acculader te gebruiken. Een onderhoudsvrije accu heeft nog een groot voordeel: hij levert een hogere startstroom. Alleen daarom al is hij de meerprijs (met gemiddeld 80 Euro is de prijs zowat het dubbele van een standaard-accu) waard. Maar waar komt de hogere energie vandaan? Voor een deel komt dat door het feit dat MF-accu’s meer loodplaten hebben in elke cel. In plaats van één dikke loodplaat heeft een MF-accu meerdere dunne loodplaten, dus veel meer lood-oppervlak waarop het elektrolyt kan reageren. Dus de elektrochemische reactie is duidelijk hoger. Bovendien krijgen deze onderhoudsvrije accu’s een eerste vulling met een hogere zuurconcentratie, waardoor ook weer meer stroom kan worden afgegeven tijdens de startprocedure. Maar geen voordeel zonder nadeel: de dunnere platen zijn fragieler en moeten beter worden beschermd. Daarvoor dienen dus de glasvezelmatjes, die niet alleen het elektrolyt opzuigen maar ook de loodplaten als een soort demper beschermen tegen vibraties en stoten. De capaciteitsaanduiding in Ah zegt bij een motorfietsaccu in feite niet veel. Zuiver cijfermatig zou je bij een 12 Ah accu drie uur lang vier Ampère stroom kunnen afnemen. Met betrekking tot de motorfiets is deze waarde echter pure theorie: als je een motorfietsaccu namelijk tot op de laatste druppel leegzuigt, veroorzaak je een niet te repareren schade aan de accu. Strikt genomen heeft het eigenlijk alleen maar zin om die capaciteitsopgave te gebruiken voor bijvoorbeeld laptops of mobiele telefoons, waarvan de accu’s cyclisch worden gebruikt. Ook in de accu-vakliteratuur wordt dit verhaal zo beschreven: bij een motorfietsaccu is deze Ah-opgave misleidend, want het suggereert dat je met een motorfietsaccu net zo kunt omgaan als met bijvoorbeeld de accu van je telefoon. Helemaal leegtrekken dus en vervolgens weer opladen. Dat kan met een gewone motor (en auto-) accu dus niet. Motorfietsaccu’s dienen in eerste instantie om de motor te laten starten. Ze moeten dus tijdens dat starten zoveel mogelijk stroom te leveren. Als de motor eenmaal loopt, komt de accu in een zogenaamde “float-functie” terecht, waarbij de dynamo de accu weer oplaadt. Om de prestatie van een accu effectief in te kunnen schatten, zou de “koudtest-stroom” bekend moeten zijn. In het aparte kaderstuk wordt dit begrip uitgelegd. Helaas vermelden lang niet alle accufabrikanten dit getal op hun accu’s, aangezien dit geen verplichting is en eigenlijk wel direct iets zegt over de kwaliteit van de accu… [[kasten 1] VERSCHILLENDE ACCU-TYPES De standaard accu Dit is de klassieke lood-zuur-accu. Eigenlijk een ongemakkelijk type, die omslachtig is te handhaven. Hij is gevuld met accuzuur en het peil moet regelmatig gecontroleerd worden. Voor het bijvullen heb je echter weer gedestilleerd water nodig. Het controleren en bijvullen is ingebouwd in een motorfiets vaak omslachtig en lastig. De levensduur is korter dan van een moderne onderhoudsvrije accu, maar ze kosten ook maar de helft. De drogecel accu Deze kennen we nauwelijks in de motorwereld, maar door de zeer hoge startstromen wordt hij wel steeds populairder. Droogcel-accus zijn in feite grote batterijen en kunnen in elke gewenste positie worden ingebouwd; desnoods zelfs ondersteboven. De afmetingen zijn anders (en vaak groter) dan van gebruikelijke motoraccu’s, zodat het inbouwen van een drogecel-accu vaak erg lastig is. De onderhoudsvrije accu Deze accu wordt ook wel de MF-accu genoemd. Dat staat er ook buitenop. Meestal krijg je ze tegenwoordig al afgevuld geleverd. Krijg je hem “droog” mee, bedenk dan dat er een speciaal zuur in moet. Na het vullen wordt hij voorgoed afgedicht (verzegeld) en controle of bijvullen niet meer mogelijk of nodig. De MF-accu’s zijn duurder dan standaard-accu’s, maar hebben tegenwoordig duidelijk de voorkeur. En terecht. [[kasten 2]] ACCU-GEHEIMTAAL 12 V 12 Ah 100 A (EN) 12 V: De opgegeven accuspanning, gemeten in Volts (V). 12 Volts motorfietsaccu’s bestaan in feite uit zes in serie geschakelde loodaccumulator-cellen, die elk een potentieeldifferentie van 2,12 Volt hebben. Maximaal opgeladen resulteert dit zuiver cijfermatig in een waarde van 12,72 Volt. 12Ah: De capaciteit van een accu wordt weergegeven in Ampère-uur (Ah). Het geeft een beeld van de beschikbare hoeveelheid energie van een accu. Een hoge Ah-waarde is echter geen referentie voor de kwaliteit! Voor een motorfiets is het startstroom-gedrag belangrijk: de accu moet in korte tijd veel stroom kunnen leveren. Vandaar dat we ook spreken van start-accu’s. Er bestaan namelijk ook nog “tractie-accu’s”, bijvoorbeeld voor elektrische heftrucks of rolstoelen. Deze leveren juist minder stroom, maar wel gedurende een hele lange tijd en zo komen ze toch aan een hoge Ah-waarde. Maar erop starten ho maar… 100A (EN): Dit is dus de niet verplichte koudtest-stroom. Dit is de ontladingsstroom, gemeten in Ampère (A), die bij -18° Celsius gedurende tien seconden lang wordt gemeten. De exacte testprocedure is met verschillende normen (DIN of EN) vastgelegd. Met deze waarde laat zich een accu veel beter op kwaliteit beoordelen dan met de Ah-waarde. Een goede accu heeft een koudtest-stroom tussen de 100 en 120 Ampère. [[bildunterschrifte bei batterie-zeichnung]] Accuhuis Onderhoudsvrije accu’s zijn verzegelt. Treedt er een te hoge druk op in de accu, kan het gas via een veiligheidsklep ontsnappen. Accupool Een goede elektrische geleiding is erg belangrijk. Naast lood wordt er ook wel messing gebruikt voor de accupool. Sluitlijst Na de eerste vulling wordt een onderhoudsvrije accu voorgoed afgesloten. Accucel De kleinste eenheid van een accu. Per cel levert de accu 2 volt, een 12-volts-accu heeft dus zes cellen, die onderling zijn doorverbonden, net als batterijen in een zaklamp. Raster Het basis-bouwelement van een loodplaat (elektrode) welke met wisselende polariteit (positief en negatief) tot een platenblok worden verbonden. Pasta Wordt in verschillende mixen op de positieve en negatieve rasters van een accu gesmeerd. Separator Dit zorgt ervoor dat de loden platen, die om-en-om positief en negatief zijn, elkaar niet kunnen raken. Ze zorgen dus voor de fysieke afscheiding en de elektrische isolatie tussen de platen. [[kasten 3]] ZIN OF ONZIN OVER ACCU’S Accupolen moeten voor het aansluiten altijd goed met accuvet of vaseline ingesmeerd worden. Onjuist: vet of vaseline is niet geleidend, dus kan het doorlaten van voldoende stroom voor het starten in de weg staan. Accupoolvet of vaseline beschermt tegen zuurdamp of corrosie en moet pas op de pool worden opgebracht nadat de accukabel is gemonteerd. Accu’s mogen worden diepgevroren. Juist: bij goed onderhouden en opgeladen accu’s bevriest het elektrolyt pas bij min 68°C. Omdat de zelfontlading toeneemt naarmate het warmer wordt, is een koele omgeving juist voor het overwinteren ideaal. Accu’s moeten voor het opladen altijd eerst volledig worden ontladen. Onjuist: een motorfietsaccu heeft geen “memory-effect” zoals accu’s van een laptop of gsm dat wel hebben. Het tegendeel is het geval: door een te diepe ontlading wordt een startaccu onherstelbaar beschadigd. Accu’s mogen ook wel eens goed door elkaar worden geschud. Juist: tijdens het starten ontstaat water dat zich bij de platen afzet en als een isolator kan gaan werken. Deze blokkade laat zich door een beetje schudden opheffen. Accu’s mogen tijdens het laden ook wel eens gaan “koken”. Onjuist: vooral tijdens het populaire snelladen moet erop worden gelet dat de celtemperatuur niet boven de 40°C uitkomt. Het koken van een accu tijdens het laden duidt erop dat de temperatuur te hoog wordt en dat is erg slecht voor de platen. De accu slijt hierdoor en de levensduur wordt drastisch verkort. Accu’s slijten sneller als alleen maar korte afstanden worden gereden. Juist: tijdens het starten ontstaat er loodsulfaat in de accu dat bij een niet complete oplading (bijvoorbeeld door alleen korte afstanden te rijden) kan gaan kristalliseren. Als gevolg hiervan neemt de accu steeds minder laadstroom op en wordt hij steeds zwakker. Accu’s kunnen door een korrel zout stuk gaan. Juist: als er tijdens het bijvullen van accuzuur zout (bijvoorbeeld pekel!) in de accu terecht komt, stijgt de zelfontlading met de factor tien! Eigenlijk kun je stellen dat de cel en daardoor dus ook de complete accu dan kapot is. Accu’s kunnen door het meten van de spanning worden gecontroleerd. Onjuist: zelfs lege accu’s kunnen tijdens een meting tussen de 12 en 13 Volt aangeven. Pas bij een meting van de accuspanning onder belasting kan de accu worden beoordeeld. De dealer heeft hier een speciaal kastje voor dat de accu tijdens het meten belast, maar je kunt het ook zelf proberen door de accuspanning te meten met veel gebruikers (lampen, richtingaanwijzers en liefst zelfs vijf tot acht seconden starten zonder dat de motor kan aanslaan) ingeschakeld. Dan geeft een goede accu nog steeds 9 volt aan, kapotte accu’s zakken terug tot 4 à 6 volt.
