Reportage bouw Yamaha XT600-adventure-zijspan
Veel motorrijders dromen er wel eens van om voor elke tak van sport een geschikte motorfiets in huis te hebben. Vaak blijft het bij dromen en moeten er keuzes worden gemaakt. Bij Tonny van der Spoel deed de gelegenheid zich voor om eens lekker buiten de lijntjes te kleuren: hij bouwde een Yamaha-BSU-adventure-zijspan!
Het verhaal begint als mij een Yamaha XT600e wordt aangeboden, bedoeld als donormotor voor mijn TT600e Belgarde-enduro van hetzelfde merk. Hoewel de XT lang heeft stilgestaan, blijkt hij bij nader inzien te goed om te slopen. Mooi winterprojectje dus om er weer een fijne allroad van te maken. De komst van de Yamaha T700 Ténéré dwarsboomt echter die plannen, want ik ben meteen verkocht. Maar ja, wat doe je dan met die oude XT? Inruilen? Verkopen? Slopen? Of gebruiken als basis voor iets bijzonders?
De raderen draaien en ik besluit om er een adventure-zijspan van te maken. Ik ben daarvoor mede geïnspireerd door Rob en Dafne de Jong van Ride-on Motortours, die in 2003 een reis over het ijs van het Russische Baikalmeer maakten met een soortgelijke zijspancombinatie. Rob reed die reis met het zijspan en Dafne met eenzelfde solo-XT. Het spectaculaire daaraan was dat die solomotor op het gladde ijs aan de andere kant van het zijspan kon worden gekoppeld, waarbij ook de sturen werden doorverbonden. Na hun reis blijkt dat zijspan te zijn ontmanteld en verkocht. Jammer, want dat aan mijn XT600 passende span had mij wel wat geleken. Ik weet zelfs de uiteindelijke koper te achterhalen, maar die wilde hem – hoewel hij er nog steeds niets mee had gedaan – niet meer kwijt.
Dan maar eens de wereld van de zijspanbouwers induiken. Een wereld die lange tijd een beetje onder de radar is gebleven, maar zeker niet heeft stilgestaan. Er blijkt nog steeds volop belangstelling voor zijspanrijden: de diverse bouwers barsten van het werk en er bestaan lange wachttijden als je je eigen zijspan wilt laten (aan)bouwen. Uiteindelijk kom ik terecht bij Hans Hermeler van Motor- & Zijspanservice in Kampen. De keuze is nu om een compleet nieuw zijspan te bouwen of uit te gaan van een bestaand motocrosszijspan. Dat laatste heeft onze voorkeur en na ruggenspraak met Hans koop ik een rijwielgedeelte van een oude BSU-zijspancrosser, zonder (Maico-)motorblok. Het voordeel daarvan is dat ik naast goede Reiger-vering ook meteen een swingarm-voorvork heb die kan worden gebruikt in mijn XT. Zo’n vork is nodig omdat die de zijdelingse krachten beter aan kan dan een (relatief dunne) telescoop en ook de naloop verkleint. Met de ruim 100 millimeter naloop van een telescoopvork gaat een zijspan heel erg zwaar sturen en dat wil je niet, zeker niet met het doel dat ik voor ogen had: offroadrijden.
Het robuuste en goed afgeveerde BSU-zijspan vormt een prima basis voor mijn plannen. De letters BSU schijnen volgens de overlevering te staan voor Brouwer Motors (de crosszaak uit Zwartebroek), Siep de Wit (de in juni 2022 overleden geestelijk vader van deze zijspanframes) en Ural. Deze frames werden ooit namelijk in deze Russische fabriek gemaakt, om vervolgens in Nederland met voornamelijk KTM-onderdelen te worden afgebouwd.
Nadat ik het oude crosszijspan en de XT600e in Kampen heb afgeleverd, gaat Hans Hermeler eerst eens op zijn gemak de mogelijkheden bekijken. Voor hem is het bouwen van een adventure-zijspan ook weer wat anders en een leuke uitdaging. De zijspan-vaktermen als naloop, voorloop, vlucht en toespoor volgen elkaar in rap tempo op; de zijspantechniek is in veel opzichten heel bijzonder. “Het is belangrijk om eerst de sterke punten van het originele XT600-frame te zoeken”, vertelt Hans. “We zoeken minimaal vier plekken waar de zijspanbak aan het motorframe kan worden gemonteerd. Een solomotor is echter helemaal niet berekend op alle krachten die ontstaan bij zijspanrijden. Daarom gaan we met een subframe werken, dat ook de fikse zijdelingse krachten goed kan opvangen en mooi verdeeld overbrengt op het motorframe. Aan dat motorframe wordt trouwens niet gelast: we zetten de hele constructie met boutverbindingen vast. Zo ontstaat er al een goede basis voor een zijspancombinatie.”
Een ander punt is de montage van de schommelvoorvork. “Hiermee ontstaat een beter stuurgedrag en worden de zijdelingse krachten niet rechtstreeks overgebracht op de veerpoten”, vertelt Hans. “De oliekeerringen van een telescoopvork gaan anders ook onherroepelijk lekken. Belangrijk is overigens ook om het zwaartepunt van het span zo laag mogelijk te houden, voor een stabiel rij- en stuurgedrag. De hoogte van het geheel wordt vooral bepaald door het zijspanwiel. Bij de bouw van een zijspanframe en het subframe werk ik zoveel mogelijk in driehoekjes, zodat de krachten zo goed mogelijk worden verdeeld. Ik gebruik minimaal vier millimeter dik staal. Voor de gebogen pijpen gebruik ik speciale naadloze buis. Alleen de plaats van het zijspanwiel ten opzichte van het achterwiel blijft een gevoelskwestie. Het motorgewicht en het uiteindelijke doel van de combinatie spelen hierbij een grote rol, en op dat gebied heb ik gelukkig al veel ervaring. Dit soort zijspannen blijven echter gewoon maatwerk, er liggen geen kant-en-klare onderdelen op de plank. Het is dus veel passen en meten, maar ook keuzes maken. Daarom stuurt eigenlijk elk zijspan ook weer anders en passen zijspanrijders hun rijstijl aan hun span aan.”
In de weken die volgen, gaat de zijspanbouwer aan de slag. De voorvork wordt overgezet, er wordt een subframe gemaakt en gemonteerd en de zijspanbak wordt van het crosszijspan afgeslepen om met de nodige aanpassingen te kunnen worden overgezet. Met het denken in mogelijkheden en niet in problemen vordert de bouw gestaag, waarbij je bij zo’n project dus echt iemand nodig hebt van het type ‘wat zijn ogen zien, kunnen zijn handen maken’.
Als het zijspan aan de XT600e zit, volgt de afwerking, waarbij ook de wettelijke regels voor zijspannen – denk aan de verlichting – om de hoek komen kijken. Het toespoor, de mate waarop het zijspanwiel aan de voorkant iets naar binnen is gericht, kan door de BSU-constructie achteraf nog heel eenvoudig worden versteld. Dit wordt in de cross ook regelmatig gedaan om de machine op verschillende banen goed stabiel rechtuit te laten gaan of juist gemakkelijker links of rechts af te laten draaien. Gezien het geringe gewicht van de bak hoeft het zijspanwiel niet te worden geremd. Op de grote toerzijspannen zit er vrijwel altijd een aan de achterrem gekoppelde schijfrem in het zijwiel, om te voorkomen dat de bak de hele motor bij het afremmen linksaf duwt.
Nu het geheel ergens op begint te lijken, ga ik ook op zoek naar spullen voor de opbouw van het span. De combinatie is hoofdzakelijk bedoeld voor offroadgebruik zonder passagier, maar wel met bagage. Een aluminium viskoffer biedt uitkomst. In die kist kan naast de bagage onderin ook wat extra gewicht om het omhoog komen van het zijspan in rechterbochten te beperken. Daarnaast is de kist ook meteen een zitplaats om in voorkomende gevallen iemand mee te kunnen nemen. Achter de kist wordt een accubak gemonteerd met daarin een zware autoaccu. Naast het gemak hiervan tijdens het kamperen, levert deze accu ook de nodige stroom voor een aan de voorzijde gemonteerde lier, voor het geval het span eens vast komt te zitten. Verder komt er aan de voorzijde een beugel waar de passagier zich aan vast kan houden. Het geheel wordt afgemonteerd met plexiglas.
Het onderstel van het zijspan is ook vrij eenvoudig multifunctioneel te maken door er een echte eenpersoons zijspanbak op te monteren of juist een grote vrachtkist. Op die manier kan ik er dus nog alle kanten mee op. Het originele 16-inch-zijspanwiel is gebleven, terwijl de XT echte allroadbanden kreeg. Voor echt zwaar terrein is er trouwens ook al een set wielen met noppenbanden voorhanden; de overgebleven BSU-onderdelen zijn uiteindelijk aan een opkoper verkocht.
Nadat Hans Hermeler de nodige proefritten heeft gemaakt en de laatste aanpassingen heeft gedaan, is het zover. Tenminste nadat er wat administratieve zaken zijn geregeld, zoals de verzekering ervan in kennis stellen dat er nu een zijspan aan de XT600e zit. Ook moet er bij de RDW een nieuw kentekenbewijs worden aangevraagd, want de voertuigcategorie verandert van L3e naar L4e. Voor motorfietsen met een datum eerste toelating voor 30 april 2009 is dit veelal een administratieve aanpassing en hoeft er niet te worden gekeurd.
Als dit is geregeld, kan het echte feest beginnen. Nu heb ik wel de nodige ervaring met een zijspan op de weg, maar er offroad mee rijden, is toch van een heel andere dimensie en vergt de nodige oefening. Met name de verkanting (het bol of schuin aflopen) op onverharde paden zorgt aan het begin regelmatig voor de nodige verrassingen. Zeker als de bak hoger rijdt dan de motor is het goed oppassen dat je niet zomaar in de berm terecht komt of zelf een sloot in duikt! Het rijden blijkt best verraderlijk, ook al omdat er met die langere veerwegen best veel beweging in de hele combinatie zit. Ook hierbij geldt: oefening baart kunst. Gewoon kilometers maken en dingen heel rustig uitproberen. Daar lenen ook de TET-routes zich goed voor, maar het uiteindelijke doel is om er in de toekomst enkele langere reizen mee te gaan maken naar onbekende oorden. Dat gaat zeker lukken met mijn adventure-zijspan!
